Er wordt vooral naar water en ertsen gezocht met een wichelroede, maar volgens de beoefenaars kunnen er ook leylijnen mee gevonden worden. In Duitsland en omringende landen worden wichelroedes ook gebruikt voor het opsporen van aardstralen.

De wichelroede wordt gebruikt door sommige alternatieve genezers . Daarbij wordt uitgegaan van de aanwezigheid van stoorvelden in huis als oorzaak van ziekten. In dat opzicht is het te vergelijken met het Chinese Feng Shui. Met de wichelroede worden deze stoorvelden opgezocht teneinde deze te ontstoren, waarmee de ziekmakende invloed zou zijn weggenomen. Ook kan de wichelaar adviseren meubilair zoals het bed te verplaatsen zodat geen hinder van de aanwezige stoorvelden meer wordt ondervonden.

houten wichelroede
wichelroede van ijzerdraadDe Y-vormige: deze wichelroede bestaat uit één geheel die de wichelroedeloper in beide handen vasthoudt. Ook deze houdt hij horizontaal met de punt of de krul naar voren. Door de twee uiteinden vast te houden met de duimen naar buiten en hier een spanning op te houden, kan hij ermee werken. Hij houdt hem in de palm van zijn hand in evenwicht. Dit is ook wel de klassieke gevorkte tak. Tijdens het lopen kijkt de loper naar de punt. Opeens wil de punt naar beneden of naar boven en is de roede zelfs moeilijk tegen te houden. De automatische reactie wanneer dit gebeurt, is om de handen samen te knijpen. De bast van een houten wichelroede kan dan wel eens in de handen achterblijven. De meest gebruikte wichelroede is de L-vormige, die ook wel allemanswichelroede genoemd wordt. Sommige wichelroedes hebben een opening waarin een voorbeeld gestopt kan worden van hetgeen men zoekt, zoals een stukje goud. Soms wordt dit op een andere manier bevestigd op de wichelroede.

Naast de wichelroede bestaan er ook de pendel, lecherantenne en biotensor of biosensor, welke een soortgelijke werking hebben. Er zijn ook variaties op de wichelroede, zoals een metalen staaf met 3 gewichten eraan (1 in het midden en 2 aan de einden) die gaat ronddraaien bij een positieve indicatie.

Wichelroedes hebben allen één overeenkomst, het zijn instabiele constructies, die door het minste geringste zullen bewegen. Zowel bij de L-vormige als bij de Y-vormige wichelroedes is dit een door de wichelroedeloper niet opgemerkte (onbewuste) draaiing van de onderarmen. Voor de wichelaar lijkt het alsof de wichelroede bewogen wordt door een externe kracht, maar het is de wichelaar zelf die onbewust de wichelroede laat bewegen. In sommige gevallen pikken wichelroedelopers onbewust aanwijzingen op waar het gezochte zich bevindt. Uit experimenten blijkt dat de beweging van de wichelroede enkel en alleen van de verwachting van de wichelaar afhangt - als deze denkt dat er iets is dat de wichelroede uit laat slaan zal deze uitslaan. Wichelroedelopers zijn waarschijnlijk gevoeliger dan andere mensen voor kleine, bijna onzichtbare aanwijzingen uit de omgeving. De successen zijn schijnbaar, omdat de wichelroede in dergelijke gevallen feitelijk achterwege gelaten zou kunnen worden. De wichelroedelopers letten gewoon beter op hun omgeving dan andere mensen. In India bijvoorbeeld kent men waterzoekers die wichelen met de blote hand.

In München selecteerden Hans-Dieter Betz en andere wetenschappers eind jaren tachtig de beste 43 wichelroedelopers uit een groep van 500. In de test werd water door een pijp gepompt op de vloer van een schuur van twee verdiepingen. Voor elke test werd de pijp haaks op de waterstroom gedraaid; de wichelroedelopers werd gevraagd om aan te geven in welke richting de pijp lag. Gedurende 187 en 1988 deden ze 843 testen met deze op succes geselecteerde kandidaten en bij ten minste 37 van hen toonden geen vaardigheid bij het bepalen van de richting. De overgebleven 6 presteerden wel beter dan de kansscore, wat volgens de onderzoekers tot de conlusie leidt dat er wel iets achter wichelroedelopen zit.

Sommige onderzoekers hebben onderzocht of er fysieke of gefysieke verklaringen zijn voor successen van wichelroedes. Een studie concludeerde dat wichelroedelopers gevoelig zijn voor een elektromagnetisch veld van 60 Hertz, en dat deze gevoeligheid niet optreedt als de nieren of het hoofd afgeschermd worden.